मनाङ– नासोँ गाउँपालिका-१ स्थित तालगाउँका बासिन्दाहरूले अब बाढीजस्तो प्राकृतिक विपद् आउनुअघि नै चेतावनी पाउने भएका छन्। तीन वर्षअघि मनाङमा परेको भीषण वर्षा र त्यसपछिको बाढीले मर्स्याङ्दी नदी किनारमा रहेको तालगाउँमा ठुलो क्षति पुर्‍याएको थियो।

स्थानीयको घरहरू बगेका थिए, कैयौँले उठिबास गर्नुपरेको थियो। बाढीको चपेटामा परेका गाउँलेहरू लामो समयसम्म पालमुनि बस्न बाध्य भएका थिए। ती त्रासदीपूर्ण दिनहरूको स्मरण अहिले पनि गाउँलेहरूको मनमा ताजै छ। तर, अब भने उनीहरूले बाढी आउनुअघि नै चेतावनी पाउनेछन्, जसले गर्दा समयमै सुरक्षित स्थानमा जान सजिलो हुनेछ।

तालगाउँमा हालै मात्र ‘मानव विकास तथा सामुदायिक सेवा केन्द्र’ (एचडिसीएस) को सहयोगमा साइरन जडान गरिएको छ। यस साइरनको जडानले गाउँलेहरूलाई बाढी आउनुअघि नै सतर्क गराउनेछ। २६ लाख रुपैयाँको लागतमा जडान गरिएको यो साइरनले गाउँको सुरक्षा प्रणालीलाई थप बलियो बनाएको छ। नासोँ गाउँपालिका-१ का वडाध्यक्ष मिनराशी गुरुङले साइरन जडानपछि गाउँलेहरू अब ढुक्कसँग निदाउन पाउने भन्दै खुसी व्यक्त गरे। उनले यसलाई गाउँलेहरूको जीवन रक्षाका लागि महत्त्वपूर्ण कदमको रूपमा लिएका छन्।

यो साइरन मर्स्याङ्दी नदीमा पानीको सतह मापन गरेर काम गर्छ। नासोँ गाउँपालिका-८ को धारापानी क्षेत्रमा जडान गरिएको स्वचालित उपकरणले नदीको सतह खतराको सीमाभन्दा माथि पुग्दा साइरन बज्छ। साइरन बज्नासाथ गाउँभरि चेतावनी पुग्छ, जसले गर्दा सबैले सुरक्षित स्थानमा जान समय पाउँछन्। साइरनको आवाज मात्रै होइन, खतराको संकेत मोबाइल एसएमएसमार्फत पनि गाउँलेहरूलाई जानकारी गराइन्छ। कतिपय अवस्थामा लाइनमा समस्या आउन सक्छ, नेट नचल्न सक्छ। त्यस्तो बेलामा परम्परागत कटुवाल प्रणालीमार्फत खबर पुर्‍याइन्छ। यसले सूचना सम्प्रेषणको सुनिश्चितता गरेको छ।

बाढीको समयमा सुरक्षित बसोबासका लागि स्थानीय फुटबल मैदानलाई प्रयोग गर्ने योजना बनाइएको छ। यो मैदान डुबानमा पर्ने जोखिमबाट टाढा छ। मर्स्याङ्दी युवा क्लबसँग समन्वय गरी सुरक्षित स्थान व्यवस्थापनको काम गरिएको छ। यसअघि बाढी आउँदा गाउँलेहरूले यसै मैदानमा शरण लिएका थिए। साइरन जडानसँगै स्थानीय जनप्रतिनिधि, आमा समूह, युवा क्लबका पदाधिकारी, प्रहरी, स्वास्थ्य चौकीका कर्मचारी र गाउँका बासिन्दालाई प्राथमिक मनोसामाजिक सहयोगसम्बन्धी एक दिने तालिम पनि दिइएको छ। तालिमले गाउँलेहरूको विपद् व्यवस्थापनको ज्ञान र आत्मविश्वास बढाएको छ।

साइरन जडानपछि तालगाउँमा बाढीको त्रास केही हदसम्म कम भएको छ। तर, साइरन मात्र पर्याप्त छैन। दीर्घकालीन रूपमा संरचनात्मक सुधार गर्नुपर्छ। मर्स्याङ्दी नदीको कटान नियन्त्रण, सुरक्षित आवासको निर्माण, वैकल्पिक बसोबासको योजना जस्ता विषयमा अझै ठोस कदम चाल्नुपर्ने आवश्यकता छ। त्यस्तै, साइरन र उपकरणहरूको नियमित मर्मत सम्भार र अनुगमनमा पनि ध्यान दिनुपर्छ।

यस प्रकारको पूर्वसूचना प्रणालीले बाढीबाट हुने क्षति कम गर्न मात्र होइन, गाउँलेहरूलाई आत्मनिर्भर र सचेत पनि बनाउँछ। तालगाउँका बासिन्दाहरूलाई अब बर्षातको समयमा डराएर बस्नुपर्दैन। उनीहरूलाई साइरनले सुरक्षित स्थानमा जानका लागि पर्याप्त समय दिन्छ। गाउँलेहरूबीचको समन्वय र चेतनाको स्तर बढेकाले विपद् व्यवस्थापनमा सामूहिक सहयोगको भावना बलियो भएको छ।

यो साइरन जडानले तालगाउँको मात्र सुरक्षा सुनिश्चित गरेको छैन, यसले मनाङका अन्य जोखिमयुक्त क्षेत्रहरूमा पनि यस्तो प्रविधिको आवश्यकता औँल्याएको छ। भविष्यमा मनाङका अन्य गाउँहरूमा पनि यस्ता साइरनहरू जडान गरेर विपद् व्यवस्थापनलाई थप प्रभावकारी बनाउन सकिन्छ।